پهنای باند اختصاصی چیست؟ – تعریف دقیق، تفاوت با اشتراکی، کاربردهای عملی و راهنمای جامع خرید
برای مشاهدهی کاملترین خدمات اینترنت سازمانی و اختصاصی، به وبسایت دوربرد سر بزنید: www.dourbord.ir
پهنای باند اختصاصی چیست و چرا باید به آن فکر کنید؟
وقتی میگوییم اینترنت اختصاصی برای کسبوکار ، منظور همان چیزی است که از اسمش برمیآید: یک مسیر ارتباطی که بهطور کامل در اختیار شماست، بدون آنکه حتی یک byte از آن با همسایهی طبقهی پایینی یا شرکت کناری تقسیم شود. در ادبیات فنی شبکه، این پدیده را Dedicated Internet Access (DIA) مینامند و در قراردادهای اپراتورهای سرویسدهنده با عباراتی نظیر «لینک نقطهبهنقطهی اختصاصی، بدون اشتراکگذاری در بستر فیبر نوری یا رادیویی لایسنسدار» مشخص میشود. اما این تعریف روی کاغذ به چه معناست؟ یعنی اگر شما ۲۰۰ مگابیت بر ثانیه خریدهاید، سوئیچ سمت شما پورتی با همین سرعت Full-Duplex برایتان کنار گذاشته و حتی اگر کل شهر در حال استریم ویدئوی ۸K باشند، شما باز هم همان ۲۰۰ مگ را با تاخیر زیر ۱۰ میلیثانیه دریافت میکنید. واقعاً فکرش را میکردید که همین تفاوت کوچک در تعریف، میتواند سرنوشت یک مر کز داده یا یک فروشگاه اینترنتی پرترافیک را عوض کند؟
تاریخچهی مختصر؛ از dial-up تا SD-WAN
برای اینکه بفهمیم چرا امروز به پهنای باند اختصاصی نیاز داریم، باید نگاهی به گذشته بیندازیم. در دههی ۱۹۹۰، اینترنت dial-up با سرعت ۵۶ کیلوبیت و اشتراکگذاری شدید روی خطوط شهری ارائه میشد. با ظهور ADSL در اوایل ۲۰۰۰، ایدهی «نیمهاختصاصی» مطرح شد اما همچنان مسیر آخر (last mile) روی کابل مسی اشتراکی بود. FTTH در اواسط دههی ۲۰۱۰ وعدهی «تقریباً اختصاصی» را داد، اما چون چند کاربر روی یک OLT Share میکنند، در ساعت ۸ تا ۱۲ شب افت سرعت اجتنابناپذیر است. پهنای باند اختصاصی اما از همان ابتدا روی بستر فیبر Dark Fiber یا رادیو Point-to-Point لایسنسدار بنا شد تا عدد written در قرارداد، دقیقاً معادل عدد واقعی روی L2 باشد. امروز با آمدن SD-WAN، حتی میتوانید چندین لینک اختصاصی را Bond کنید تا Redundancy و Load-Balancing را بهصورت همزمان داشته باشید.
تفاوت پهنای باند اختصاصی و اشتراکی؛ فراتر از تعاریف کلیشهای
بگذارید یکبار برای همیشه این تفاوت را با زبان یک مهندس شبکه و نه بازاریاب، روشن کنیم. در سرویس اشتراکی، شما یک «سهم» از یک منبع بزرگتر میخرید؛ مثل اینکه در یک آپارتمان ۱۰۰ واحدی، سهمیهی آب دارید اما وقتی همه همزمان دوش بگیرند، فشار آب افت میکند. در پهنای باند اختصاصی اما یک «پمپ اختصاصی» دارید که فقط برای ساختمان شما کار میکند. از نظر فنی، تفاوت در لایهی دوم شبکه (Data Link Layer) رخ میدهد. در GPON/EPON، از تکنیک TDMA (Time Division Multiple Access) استفاده میشود یعنی زمانهای کوچکی به هر کاربر اختصاص مییابد و اگر کاربران زیاد باشند، زمان انتظار (Latency) بالا میرود. در Ethernet Dedicated اما پروتکل CSMA/CD جای خود را به یک ارتباط Full-Duplex Point-to-Point داده و هیچ Collision یا Contention وجود ندارد. نتیجه؟ تاخیر پایدار، Packet-Loss نزدیک به صفر و امکان تنظیم جامبوی فریم تا ۹۰۰۰ بایت.
تفاوت با «پهنای باند تضمینشده» و «پهنای باند نامتقارن»
اینجاست که بسیاری از خریداران دچار اشتباه فاحش میشوند: پهنای باند تضمینشده (Guaranteed Bandwidth) لزوماً اختصاصی نیست. یک اپراتور میتواند روی بستر اشتراکی GPON، برای شما ۱۰۰ مگ با تضمین ۸۰٪ ارائه دهد؛ یعنی تضمین میکند که حداقل ۸۰ مگ را همیشه دریافت کنید، اما آن ۲۰ مگ باقیمانده را با دیگران Share میکنید و در ساعت پیک، همان ۸۰ مگ هم ممکن است به ۵۰ مگ برسد. این «تضمین» فقط یک عدد روی کاغذ است، نه یک فریز فیزیکی روی پورت. در پهنای باند اختصاصی اما CIR (Committed Information Rate) یعنی دقیقاً همان مقداری که خریدهاید، بهصورت فیزیکی رزرو شده و حتی اگر شبکهی اپراتور خلوت باشد و شما نخواهید از Burst استفاده کنید، باز هم آن منابع فقط مال شماست.
موضوع دوم تقارن (Symmetry) است. در اینترنت خانگی یا حتی بیزینس گرید معمولی، نسبت آپلود به دانلود ۱:۴ تا ۱:۱۰ است؛ یعنی اگر ۱۰۰ مگ دانلود دارید، شاید ۱۰ مگ آپلود. این برای مصارف معمولی مشکلی ندارد، اما برای VoIP، میزبانی وب، بکآپگیری ابری یا اتصال شعب، آپلودی به اندازهی دانلود لازم است. پهنای باند اختصاصی همیشه ۱:۱ Symmetric ارائه میشود؛ یعنی ۱۰۰ مگ دانلود و ۱۰۰ مگ آپلود. همین تفاوت ظاهراً کوچک، هزینهی بهرهوری سازمانی را بهطرز چشمگیری تغییر میدهد. فکر کنید که بخواهید ۲ ترابایت دیتا را روی AWS backup بگیرید؛ روی لینک ۱۰۰ مگ اختصاصی فقط ۴۵ ساعت زمان میبرد، اما روی لینک ۱۰ مگ اشتراکی بیش از ۱۸ روز طول میکشد.
شاخصهای SLA: CIR، EIR، Burst و ۹۵th Percentile
قرارداد SLA (Service Level Agreement) کتاب مقدس این سرویس است. بیایید هر پارامتر را بشکافیم:
– CIR (Committed Information Rate): این عدد پایه است. اگر ۱۰۰ مگ خریدهاید، تضمین میشود که حداقل ۱۰۰ مگ داشته باشید. اما نکتهی ظریف: برخی اپراتورها CIR را روی ۹۵th Percentile محاسبه میکنند؛ یعنی اگر در ۵٪ از زمان بیشتر استفاده کردید، آن را نادیده میگیرند. در قرارداد حرفهای باید بنویسد «CIR on ۱۰۰٪ of the time».
– EIR (Excess Information Rate) و Burst: فرض کنید شبکهی اپراتور خلوت است؛ در این صورت میتوانید تا ۱۳۰ یا حتی ۱۵۰ مگ هم بروید. این «هدیه» است اما تضمینی ندارد. برخی اپراتورها Burst را فقط روزانه ۲ ساعت محدود میکنند؛ حتماً بند «Unlimited Burst» را چک کنید.
– ۹۵th Percentile: این مدل برای کسبوکارهایی با مصرف ناپیوسته (مثلاً استارتاپهای ویدئویی) عالی است. بهازای هر ۵ دقیقه، نمونهبرداری میشود، ۵٪ بالایی حذف و مابقی محاسبه میشود. اما اگر ترافیک شما Constant است، این مدل گرانتر تمام میشود.
– Latency, Jitter, Packet-Loss: در SLA باید دقیقاً ذکر شود. مثلاً: Latency داخلی <۱۰ms، Jitter <۲ms، Packet-Loss <۰٫۰۵٪. همچنین باید محل تست مشخص باشد؛ معمولاً از CPE شما تا Gateway اپراتور.
– RTO/RPO: RTO (Recovery Time Objective) یعنی «حداکثر چند ساعت بعد از قطعی، لینک برگردد؟» و RPO (Recovery Point Objective) یعنی «تا چه حدی از دیتا ممکن است از دست برود؟» در لینکهای اختصاصی با redundancy، RTO زیر ۴ ساعت و RPO صفر است.
انواع زیرساخت؛ کدام مسیر برای شماست؟
الف) فیبر نوری Dark Fiber
این خالصترین شکل پهنای باند اختصاصی است. اپراتور یک یا چند Strand فیبر خام را از نزدیکترین POP تا ساختمان شما اجاره میدهد و شما خودتان تجهیزات Active (مانند سری Cisco ASR یا Juniper MX) را در دو سر نصب میکنید. مزیت؟ میتوانید Capacity را بدون تغییر فیزیکی تا ۱۰۰ گیگابیت افزایش دهید. معایب؟ هزینهی اولیهی بالا و نیاز به مهندس شبکهی حرفهای برای Manage کردن.
ب) رادیو اختصاصی ۲۶GHz یا ۳۸GHz
وقتی حفاری ممنوع است یا مسافت تا POP زیاد است، رادیو نجاتدهنده است. این باند لایسنسدار توسط سازمان تنظیم مقررات رادیویی مدیریت میشود و تداخل ندارد. Antennaهای Dish با QAM-۶۴ modulation میتوانند تا ۱Gbps ظرفیت داشته باشند. اما محدودیت؟ وقتی باران شدید یا مه غلیظ باشد، ممکن است چند دسیبل افت سیگنال داشته باشید. به همین دلیل معمولاً در SLA بند Availability ۹۹٫۹٪ درج میشود که شامل افت شدید جوی نمیشود.
ج) Metro Ethernet روی بستر MPLS
برای شرکتهای چندشعبهای، این گزینه عالی است. هر شعبه یک لینک اختصاصی به POP اپراتور دارد و بین شعبات روی همان بستر L2VPN یا L3VPN متصل میشوند. مزیت؟ میتوانید QoS پیادهسازی کنید؛ یعنی ترافیک Voice را با اولویت EF (Expedited Forwarding) و ترافیک دیتابیس با AF (Assured Forwarding) برچسب بزنید.
چرا کسبوکارها به اینترنت اختصاصی نیاز دارند؟
۱. مرکز تماس ۵۰ نفره → اگر Latency بالا برود، کیفیت صدا افت میکند و مشتری عصبانی میشود.
۲. فروشگاه اینترنتی در بیگسل → در ۳۰ دقیقهی فلشسل، هر ثانیه تأخیر یعنی چندصد سفارش از دست رفته.
۳. اتصال شعب با MPLS → نیاز به لینک ثابت و Private تا بتوانید VLAN بینشهر راهاندازی کنید.
۴. سرور میزبانی وب → باید ۲۴ ساعت پورت ۸۰ و ۴۴۳ باز باشد؛ قطعی یعنی خسارت سئو و اعتبار.
۵. بکآپگیری ابری شبانه → آپلود ۲ ترابایت روی لینک ۱۰۰ مگ اختصاصی فقط ۴۵ ساعت طول میکشد؛ روی لینک ۱۰ مگ اشتراکی بیش از ۱۸ روز!
ریسکها و چالشهایی که کسی به شما نمیگوید
خطر اول: مسیر فیبر ناقص
گاهی اپراتور ادعا میکند فیبر دارد اما در واقع «Fiber to the Cabinet» است و از کابینت تا ساختمان شما روی کابل مسی یا هوایی است. در Survey فنی حتماً بخواهید OTDR Test (Optical Time Domain Reflectometer) را ببینید تا طول فیبر و تعداد اسپلایس مشخص شود.
خطر دوم: Oversubscription در Core
حتی اگر لینک Last Mile اختصاصی باشد، اگر Core اپراتور Oversubscribed باشد (مثلاً ۱۰ گیگابیت لینک خروجی (Uplink) اما ۵۰ مشترک هر کدام ۱ گیگابیت) ، در ساعت پیک باز هم افت سرعت خواهید داشت. حتماً بند «Core Network Capacity» را در SLA بخوانید.
خطر سوم: محدودیتهای BGP
اگر درخواست IP Pool و BGP دادهاید، برخی اپراتورها فقط یک Session BGP با AS شما برقرار میکنند و Load-Balancing را پشتیبانی نمیکنند. حتماً بپرسید «آیا Multihop BGP و ECMP پشتیبانی میشود؟»
خطر چهارم: هزینهی پنهان Right of Way
در شهرکهای صنعتی یا مناطق خاص، شهرداری یا مالک زیرساخت، هزینهی حفاری یا نصب Duct را جداگانه محاسبه میکند. این رقم گاهی به ۳۰٪ هزینهی کل پروژه میرسد. حتماً در Site Survey هزینهی ROW را بپرسید.
نکات حقوقی و قراردادی که باید زیر و رو کنید
– Force Majeure: بند «فورسماژور» معمولاً شامل قطعی برق سراسری، سیل یا زلزله میشود اما نباید شامل «خودداری شهرداری از صدور مجوز» باشد. این مورد را حتماً محدود کنید.
– Penalty Cap: جریمهی نقض SLA نباید محدود به ۵٠٪ ماهانه باشد. در قراردادهای بینالمللی، جریمه تا ١٠٠٪ ماهانه و خسارت معنوی هم لحاظ میشود.
– Exit Clause: اگر خدمات در ٢ ماه متوالی زیر ٨٠٪ SLA بود، باید بتوانید بدون جریمه قرارداد را فسخ کنید.
– IP Ownership: اگر IP Pool به شما داده شده، حتماً باید در Letter of Authority (LOA) ذکر شود که IPها به نام شما در رجیستری ملی (IRNIC) و بینالمللی (RIPE) ثبت شدهاند.
راهنمای خرید؛ چک لیست فنی پیش از امضا
۱. Site Survey: از مهندس اپراتور بخواهید گزارش LOS یا Fiber Path را با نامهی رسمی بدهد.
۲. PoP Visit: اگر امکان دارد، از مرکز دادهی اپراتور بازدید کنید تا Redundancy Power و Cooling را ببینید.
۳. Testimonial: از سه مشتری هماندازهی خود بپرسید که تجربهی سال اول چطور بوده.
۴. Hardware Transparency: مدل دقیق CPE (مثلاً Cisco ASR-۹۲۰ یا MikroTik CCR) را در قرارداد بنویسید تا بعداً با تجهیزات ارزانتر تعویض نشود.
۵. Monitoring Access: حتماً دسترسی SNMP یا API به پورت خود بگیرید تا بتوانید به Zabbix یا Prometheus متصل شوید.
مقایسهی بینالمللی؛ ایران کجا ایستاده؟
در اروپا و آمریکا، قیمت لینک ۱G اختصاصی حدود ٣٠٠-۵٠٠ دلار است اما SLA شامل ٩٩٫٩٩٪ Uptime و RTO زیر ١ ساعت است. در ایران، بهدلیل تحریم و هزینهی بالای IPTransit بینالملل، قیمتها بالاتر است اما SLA معمولاً ضعیفتر. نکتهی مثبت این است که بهتازگی اپراتورهای خصوصی با استفاده از تونلهای اینترنت ماهوارهای (GEO Satellite) و پروتکلهای Optimize شده، کیفیت را بالا بردهاند.
آینده؛ SD-WAN و 5G Fixed Wireless
با آمدن 5G Standalone و باند فرکانسی ٢۶GHz، میتوان لینکهای اختصاصی را بدون نیاز به فیزر یا رادیوی بزرگ راهاندازی کرد. فناوری Network Slicing در 5G اجازه میدهد یک Slice اختصاصی با SLA مشخص از Core تا Customer رزرو شود. همزمان، SD-WAN اجازه میدهد چندین لینک (یک فیبر، یک رادیو، یک 5G) را Bond کنید تا Fault-Tolerance بهصورت نرمافزاری پیاده شود.
پرسشهایی که شاید هیچکس به شما نگوید
بله؛ این سرویس E-Line (MEF) نام دارد و معمولاً ٢٠٪ ارزانتر از DIA است چون نیازی به IP بینالملل ندارد.
۲. تفاوت QoS روی لینک اختصاصی با اشتراکی چیست؟
روی اشتراکی، QoS فقط Tag میشود اما در Core رعایت نمیشود. روی اختصاصی، Queueهای اختصاصی در هر Hop از شبکه وجود دارد.
۳. چگونه میتوانم از ادعای اپراتور برای CIR مطمئن شوم؟
در زمان Burn-in Test، تست RFC-2544 را بگیرید. این تست ۷۲ ساعت با الگوی Traffic مشخص، CIR را Verify میکند.
۴. آیا امکان دارد لینک اختصاصی DDoS شود؟
بله؛ اما اپراتورهای حرفهای با زیرساخت Anti-DDoS روی Edge Router، حملات زیر ١٠Gbps را Mitigate میکنند. این سرویس باید در SLA درج شود.
۵. چه زمانی باید از مودم یا فایروال اختصاصی استفاده کنم؟
اگر تعداد NAT Sessionهای شما از ٥٠K میگذرد یا میخواهید DPI (Deep Packet Inspection) انجام دهید، حتماً از Fortinet یا Palo Alto استفاده کنید.
۶. پشتیبانی ٢٤×٧ واقعاً یعنی چه؟
یعنی زمان پاسخ (Response Time) زیر ٣٠ دقیقه و زمان حل (Resolution Time) زیر ٤ ساعت برای Severity 1. حتماً این اعداد را در قرارداد داشته باشید.
۷. آیا میتوانم لینک را فریز کنم و تعطیلات عید را پرداخت نکنم؟
بله؛ با بند Seasonal Suspend میتوانید تا ٣ ماه در سال لینک را Downgrade کنید و ٥٠٪ هزینه را ذخیره کنید.
نتیجهگیری؛ آیا واقعاً به اختصاصی نیاز دارید؟
اگر کسبوکار شما بهگونهای است که یک ساعت قطعی یا ١٠٠ms تاخیر بیشتر، بیش از ١٠٪ از درآمد ماهانه را از بین میبرد، پاسخ قطعاً بله است. اما اگر یک دفتر ١٠ نفره دارید که فقط ایمیل و وبگردی میکنند، شاید یک اینترنت بیزینس گرید (Business Grade) با تضمین ٨٠٪ کفایت کند. نکتهی طلایی این است که هزینهی لینک اختصاصی را نباید صرفاً بهعنوان هزینهی اینترنت ببینید؛ بلکه باید آن را «بیمهی عملیات کسبوکار» (Business Continuity Insurance) تلقی کنید.
پیش از تصمیمگیری نهایی، حتماً با یک مشاور فنی مستقل (نه نمایندهی فروش) مشورت کنید، SLA را با رییس فنی (CTO) شرکتتان مرور کنید و حتیالامکان یک Proof of Concept (PoC) یکهفتهای بگیرید تا لینک را در شرایط واقعی تست کنید. این یک هفته صبر، سالها دردسر نوسان سرعت و قطعی را از شما دور میکند.
برای مشاورهی رایگان و دریافت چکلیست تخصصی ارزیابی SLA، به www.dourbord.ir مراجعه کنید و فرم درخواست Site Survey را پر کنید.
منابع مرتبط خارجی:
